Hoogbegaafdheid
Misschien heb je nog niet eerder zo stilgestaan bij hoogbegaafdheid?
Toch kan het op je pad komen. Omdat je van anderen te horen hebt gekregen dat je misschien wel hoogbegaafd bent. Of je hebt hoogbegaafde kinderen. Misschien heb je een hoogbegaafde collega of medewerker, of werk je in de zorg met mensen die kenmerken hebben van hoogbegaafdheid.
Wat is hoogbegaafdheid niet?
Vaak wordt bij hoogbegaafdheid gedacht aan makkelijk kunnen leren, een hoge opleiding (universiteit) en succesvol zijn. Dit zijn echter geen criteria voor hoogbegaafdheid.
Integendeel: hoogbegaafden denken vaak op een andere manier, die lang niet altijd goed aansluit bij het onderwijs. Daarom is goed kunnen leren en een mooi diploma niet per definitie makkelijk bereikbaar voor hoogbegaafden.
Wat is hoogbegaafdheid dan wel?
De meesten weten wel dat hoogbegaafdheid te maken heeft met een hoge intelligentie. Meestal gaan we uit van een IQ boven de 130.
Naast de hoge intelligentie zijn er nog meer kenmerken. Er is echter geen definitie van hoogbegaafdheid waar iedereen het over eens is. Er zijn wel een aantal modellen, theorieën en omschrijvingen over hoogbegaafdheid, zoals bijvoorbeeld:
- Het Delphimodel hoogbegaafdheid
- Het Denk- en Zijnsluik van Kieboom
- De overexcitabilities van Dabrowski
- Het model van Mönks en Renzulli
- De HB-cirkel van ontwikkeling van Roozemond en Spaanjaars
Zo zijn er meerdere manieren van kijken naar hoogbegaafdheid, die elkaar deels overlappen en waarbij verschillende elementen meer of minder de nadruk krijgen.
Onze definitie van hoogbegaafdheid
Vanuit HB-trainingen gaan we voor de eigenschap hoogbegaafdheid uit van een in aanleg gevoeliger zenuwstelsel, wat zich uit op een aantal gebieden van het (inter)menselijk functioneren. Op het cognitieve vlak zien we het vermogen om snel en complex te denken en zeer snel patronen en verbanden te zien. Dit wordt zichtbaar in wat we een hoge intelligentie* noemen. Op het zintuiglijke vlak is er vaak een grote gevoeligheid voor allerlei prikkels van buiten en soms ook voor signalen uit het eigen lichaam. Op het gebied van intermenselijke interactie zien we vaker een grote gevoeligheid voor sfeer en spanningen en voor het aanvoelen van de emoties van anderen.
Bovengenoemde elementen gebruiken wij als invalshoeken voor onze trainingen en bij de persoonlijke begeleiding van onze cliënten.
Test hoogbegaafdheid?
Er bestaat nog geen algemeen erkende test voor hoogbegaafdheid bij volwassenen die alle kenmerken van hoogbegaafdheid meeneemt. Het meest bekende en gebruikte instrument bij hoogbegaafdheid is een IQ-test. Die meet de intelligentie (en dus niet de overige kenmerken die bij hoogbegaafdheid horen). Over het algemeen wordt bij hoogbegaafdheid uitgegaan van een IQ-score van minimaal 130, of bij een percentielscore van minimaal 97,5%. Nogmaals: dit zegt met name iets over het denkvermogen.
Wij vragen onze cliënten altijd welk doel zij hebben bij het willen weten van hun IQ-score. Het uiteindelijke doel is naar ons idee het leren kennen van jezelf in relatie tot de mensen in je omgeving. Een IQ-score geeft je daarbij op het onderdeel intelligentie een objectieve waarde. Daarbij moet worden opgemerkt, dat het niet altijd makkelijk is om een betrouwbare uitkomst te krijgen bij hoogbegaafden. Door de andere manier van denken en door mogelijke faalervaringen in het verleden kan een IQ-test een veel lagere uitkomst geven dan de werkelijke waarde. Als je kiest voor het doen van een IQ-test, is ons advies dit te doen bij een psycholoog die kennis en ervaring heeft op het gebied van hoogbegaafdheid. HB-trainingen voert zelf geen IQ-testen uit.
Je kunt ook op een andere manier je mogelijke hoogbegaafdheid onderzoeken. Hiervoor hebben wij de onlinetraining The First Step ontwikkeld. Met deze uitgebreide training krijg je veel informatie over de kenmerken en ontwikkeling bij hoogbegaafdheid, en ga je met behulp van opdrachten jezelf onderzoeken in relatie tot je omgeving, waardoor je begrip krijgt voor wie jij bent en hoe je je verhoudt tot de mensen om je heen.
‘Hoogbegaafdheid’ geen fijne term?
Bijna iedereen die wij spreken vindt het woord hoogbegaafdheid een minder aantrekkelijke term. Het schept allerlei – meestal hoge – verwachtingen, die zelden overeenkomen met de beleving van de hoogbegaafde zelf.
Wij ontkomen er niet aan om ‘hoogbegaafdheid’ als woord toch te gebruiken, omdat dit nog steeds de meest gebruikte omschrijving is.
Daarnaast kiezen we voor ‘snelle intuïtieve denker’ als synoniem. Dat vinden wij een kloppende weergave van wat hoogbegaafdheid inhoudt, die over het algemeen als redelijk neutraal wordt ervaren.
De voordelen van hoogbegaafdheid
Zoals je begrijpt heeft hoogbegaafdheid in aanleg veel voordelen, zoals:
- Heel snel informatie verwerken
- Snel complexe thema’s begrijpen
- Associatief denken
- Nuances aanvoelen in sfeer, spanningen en emoties
Dit zijn prachtige eigenschappen die tot bijzondere resultaten kunnen leiden. Daarvoor is het wel belangrijk dat de hoogbegaafde zichzelf goed kent en goed kan afstemmen op de mensen met wie hij of zij samenwerkt. Dit vraagt voldoende zelfinzicht, balans en concrete vaardigheden.
De uitdagingen van hoogbegaafdheid
Laten we duidelijk zijn: als een hoogbegaafd persoon opgroeit in een omgeving die aansluit bij zijn of haar mogelijkheden en daar ook werk in vindt, is het vooral een voordeel om hoogbegaafd te zijn.
De grootste uitdaging is het ontwikkelen van de talenten als de omgeving onvoldoende aansluit bij de mogelijkheden van een hoogbegaafd persoon. Die omgeving bestaat uit de ouders, leraren, leeftijdgenoten, docenten. En ook uit zorgverleners, leidinggevenden, collega’s en anderen die een rol spelen in het leven van een hoogbegaafde.
De uitdagingen van hoogbegaafdheid zien we op verschillende terreinen:
- In het werk is het niet altijd mogelijk om tot je recht te komen als hoogbegaafde in een omgeving die anders denkt.
- Als er onvoldoende rekening gehouden wordt met het anders zijn, denken en voelen bij hoogbegaafdheid, kan dit leiden tot stressklachten.
- De combinatie van hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit heeft ook een eigen dynamiek vanwege de grote intensiteit in denken en voelen.
- Zowel in werkrelaties, vriendschapsrelaties als in liefdesrelaties kan het ‘anders zijn’ van hoogbegaafden een uitdaging zijn.
De ontwikkeling bij hoogbegaafdheid, van kinderen tot volwassenen.
Hoogbegaafdheid is een eigenschap – geen stoornis! – die in aanleg bij een heel klein deel van de mensen voorkomt (2,5% ongeveer). Daarmee zijn hoogbegaafden anders. Dit vraagt om een passende omgeving waarin hoogbegaafde kinderen in hun mogelijkheden worden aangesproken, gestimuleerd en erkend. In de praktijk komen de meeste hoogbegaafde kinderen in het regulier onderwijs terecht, waar zij zich proberen te handhaven. Afhankelijk van hun karakter zijn zij in staat voldoende te presteren in het onderwijs. Sommigen lukt het te excelleren. Velen denken dat ze beter af zijn als ze hun prestaties aanpassen aan het gemiddelde of zelfs lager: zij gaan onderpresteren.
Als hoogbegaafde kinderen onder gunstige omstandigheden opgroeien, kunnen ze zich ontwikkelen tot stabiele volwassenen die vanuit hun interesse en gedrevenheid, hun grote denk- en probleemoplossend vermogen en hun grote sensitiviteit, een zeer waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij.
In ons model ‘De HB-cirkel van ontwikkeling’ hebben we de bij de verschillende psychologische niveaus aangegeven wat de voordelen en valkuilen kunnen zijn van het opgroeien als hoogbegaafd persoon.
In ons model de HB-cirkel van ontwikkeling leggen we uit welke factoren invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van hoogbegaafdheid.
Hoogbegaafdheid en autisme
Hoogbegaafdheid wordt vaak verward met een Autisme Spectrum Stoornis (ASS). Ook komt de combinatie van hoogbegaafdheid en ASS voor.
De andere manier van contact maken en communiceren bij ASS lijkt op de manier van communiceren die bij hoogbegaafdheid kan ontstaan, omdat hoogbegaafden anders denken en omdat ze in het verleden vaak geen begrip hebben ervaren of afgewezen zijn. Ook is er zowel bij hoogbegaafdheid als bij ASS vaak sprake van overprikkeling. De oorzaak van deze symptomen is echter verschillend bij autisme en hoogbegaafdheid.
De combinatie van ASS met hoogbegaafdheid komt ook voor. Het is belangrijk om hier alert op te zijn, omdat de benadering en hulp bij deze combinatie een genuanceerde aanpak vraagt.
