De HB-cirkel van ontwikkeling is een nieuw model voor hoogbegaafdheid, ontwikkeld door Arja Roozemond en Marga Spaanjaars – van Gestel.
In dit model is ruimte voor de de verschillende invloeden op de ontwikkeling van hoogbegaafdheid en de wisselwerking op verschillende niveaus.
In onderstaand filmpje geven we uitleg over de HB-cirkel van ontwikkeling©.
Liever lezen dan een filmpje?
De HB-cirkel van ontwikkeling
De hb-cirkel van ontwikkeling is een nieuw model over hoogbegaafdheid. Je zult je afvragen waarom een nieuw model. We zagen in dat de tot nu toe bekende modellen vooral verschillende kenmerken of eigenschappen toeschrijven aan een hoogbegaafde, maar wij merken dat niet alle hoogbegaafden zelf die kenmerken en eigenschappen ontwikkelen.
Welke kenmerken uiteindelijk bij iemand passen is afhankelijk van: de aangeboren hoogbegaafdheid, de omgeving waarin iemand opgroeit en ook van de persoonlijke eigenschappen of wel kerntalenten die je van nature hebt.
De HB-cirkel als instrument bij hoogbegaafdheid
In ons model hebben we ruimte gegeven aan de verschillende factoren die bijdragen aan de ontwikkeling als hoogbegaafde en daarmee zien we de HB-cirkel van ontwikkeling als een instrument. Een instrument om een algemeen inzicht te krijgen in de invloed van hoogbegaafdheid op de ontwikkeling, maar ook een instrument voor de hoogbegaafde zelf om zichzelf beter te leren begrijpen in relatie met zijn omgeving. En een instrument voor coaches en therapeuten om te duiden waar en waardoor in de ontwikkeling van een hoogbegaafde problemen zijn ontstaan en wat dan aanknopingspunten zijn voor begeleiding.
Met behulp van de HB-cirkel van ontwikkeling nemen we je mee in onze visie op hoogbegaafdheid. Daarvoor hebben we verschillende gangbare modellen naast elkaar gelegd, je ziet er hiervan een paar, en onze kennis en ervaring daar aan toegevoegd.
Wij, dat zijn Arja Rozemond van RVDG-inspiratie en Marga Spaanjaars van HB-trainingen. We werken al jaren samen op het gebied van hoogbegaafdheid bij volwassenen in individuele coaching en therapie. Daarnaast geven we workshops, verdiepende trainingen en dat doen we aan hoogbegaafden die we ook wel snelle intuïtieve denkers noemen. We gebruiken deze term omdat veel mensen hoogbegaafd een vervelend woord vinden. Dat begrijpen we wel en in feite delen we die mening, maar vanuit praktische overwegingen gebruiken we hier toch meestal het woord hoogbegaafdheid. Onze intentie is in ieder geval om los van het woord op inhoud genuanceerd daarna te kijken.
De cirkel
Even terug naar de HB-cirkel van ontwikkeling. Hier zie je hem. In deze uitleg gaan we kort in op de verschillende onderdelen van de HB-cirkel.
Het middelpunt: het zijn
Het begint in het midden van de cirkel: bij de oorsprong – het ZIJN. Met ZIJN bedoelen wij je persoonlijke kern. Daar zitten je aangeboren eigenschappen in, maar ook je zelfbesef, je zelfwaardering, je zelfvertrouwen en de relatie met jezelf. En bij hoogbegaafdheid hoort hier ook bij: het anders zijn in de zin van verder van het gemiddelde afstaan. Het is belangrijk in onze ervaring dat het anders zijn wordt gezien en erkend. Dat is soms nog wel lastig in onze maatschappij waarin dat niet zo vanzelfsprekend is. Maar alleen als dat wordt gezien en erkend, kun je je ware zelf leren kennen en accepteren. Daarvoor is nodig dat je passende spiegeling krijgt uit je omgeving. Maar die omgeving kan dat niet altijd bieden, want hoogbegaafdheid wordt niet altijd herkend. Dan ontstaat er een groot risico op het ontwikkelen van een niet kloppend zelfbeeld. En als dat zo is dan brengt het ook vaak veel innerlijke onzekerheid met zich mee.
Denken en voelen
Het anders zijn uit zich in het DENKEN en het VOELEN. Wij, Arja en ik, kijken vanuit onze ervaring naar hoogbegaafdheid als de combinatie van een groot denkvermogen met in aanleg het vermogen om intens te voelen. Dat is niet voor iedereen zo, maar wij benaderen met ons model – net zoals de Delphi-model daar vanuit gaat – wel de mensen die deze combinatie ook bij zichzelf herkennen.
Eerst zullen we ingaan op het DENKEN. Hoogbegaafden hebben een hoge intelligentie. Ze denken snel en ze zijn ook in staat om complexe patronen en verbanden te zien. Vaak denken ze ook associatief. Eén gedachte levert weer veel nieuwe gedachtesporen op en daarmee is het denken ook vaak out of the box. Vaak groeit een hoogbegaafde op in een omgeving die minder snel denkt en ook op een andere manier denkt. Als ze vervolgens te weinig worden geholpen bij ontwikkelen van leerstrategieën, kan dat tot toe leiden dat enerzijds de aangeboden leerstof in één oogopslag wordt gezien, wordt herkend en duidelijk is, maar dat er anderzijds ook weinig faalervaringen worden opgedaan. En dat kan weer resulteren in angst om fouten te maken. Op het moment dat een hoogbegaafde dan later – misschien pas op volwassen leeftijd – te maken krijgt met moeilijkere onderwerpen, kan dit parten gaan spelen.
We zoemen in op het VOELEN. Als je uitgaat van een verhoogde gevoeligheid bij hoogbegaafdheid, dan spreek je vaak van hooggevoeligheid of hoogsensitiviteit. Dit kan worden samengevat met de afkorting DOES. De D stelt dan voor diepere verwerking van indrukken, prikkels en informatie. De O voor overprikkeling. Bij een gevoelige zenuwstelsel zie je dat dat sneller overprikkeld kan raken. De E van emotionele reacties die sterker worden ervaren en de S van subtiele signalen: dat uit zich bijvoorbeeld door het aanvoelen van emoties van anderen of het aanvoelen van sfeer. Deze kenmerken, zoals omschreven bij DOES, passen zowel bij hoogsensitieve mensen als bij veel mensen die hoogbegaafd zijn. Afhankelijk van de balans die mensen hebben gevonden in het omgaan met de grotere gevoeligheid, worden deze eigenschappen als positief ervaren of als last.
Willen en handelen
Oké, het anders ZIJN, DENKEN en VOELEN heeft invloed op het WILLEN en HANDELEN.
Eerst kijken we even naar het WILLEN. Het WILLEN staat voor de intentie, voor de aanzet tot bewegen. Dat kun je ook drijfveren noemen. Hoogbegaafden worden over het algemeen sterk gedreven door hun intrinsieke motivatie. Voor de omgeving kan dat lastig zijn. Want de hoogbegaafden worden door de omgeving regelmatig als eigenwijs ervaren. En ook is het moeilijk om een hoogbegaafde extrinsiek te motiveren.
Het HANDELEN volgt uit het WILLEN. Vanuit een sterke intrinsieke motivatie, gekoppeld aan de persoonlijke drijfveren, kan het handelen intens zijn. Eigenlijk wil het zeggen dat er dan sprake is van een grote energie, een grote doekkracht of een groot creërend vermogen. Maar er zijn ook een aantal risico’s waardoor een hoogbegaafde niet tot adequaat handelen kan komen.
We zien vaak dat hoogbegaafden in het denken blijven hangen. Om tot handelen te komen, is een goede ontwikkeling van executieve functies nodig. Dat zijn de functies die het brein ontwikkelt om gedrag en leren te gaan sturen. Maar hoogbegaafden zijn met hun denken vaak al zo ver vooruit dat zij achterblijven in het ontwikkelen van executieve functies. Ofwel, ze komen niet toe aan het DOEN. Ze denken in grote stappen, ze denken ver vooruit, maar iets doen vraagt juist tijd. Vraagt om kleine stappen en om niet te veel tegelijk. Dit kan leiden tot uitstelgedrag. Blijven denken maar niet doen. Of juist te grote stappen zetten, waardoor de omgeving niet mee kan komen. En sommige hoogbegaafden hebben zoveel details tegelijkertijd in beeld dat ze in de uitvoering daarin kunnen verzanden. Anderen nemen weer veel te veel hooi op hun vork.
Uiteindelijk gaat het HANDELEN in interactie met de OMGEVING.
Omgeving
Als we kijken naar de OMGEVING dan gaat het over contact en communicatie. Vanuit het anders ZIJN, DENKEN en VOELEN en de invloed die het kan hebben op het WILLEN en het HANDELEN, kan het lastig blijken om op een afgestemde manier in contact te zijn met de OMGEVING. Vooral als die omgeving niet hoogbegaafd is. We zien vaak dat het een stuk makkelijker gaat als de omgeving ook hoogbegaafd is. In contact met niet-hoogbegaafden zijn de risico’s bijvoorbeeld dat hoogbegaafden te snel gaan of te veel aanpassen. Dat laatste – het aanpassen – komt vrij veel voor. Dat kost hen veel energie, terwijl de omgeving hier eigenlijk niet zoveel van merkt.
Sommige mensen proberen met veel overtuigingskracht mensen mee te krijgen in hun ideeën, maar vergeten dan soms aan te sluiten bij de invalshoeken van de ander. Andere hoogbegaafden geven het op en trekken zich terug uit het contact. Hierbij spelen dan vaak ervaringen mee van onbegrepen zijn en van niet aansluitende verwachtingen.
Wij gaan ervan uit dat een mens en dus ook een hoogbegaafd mens alleen kan bestaan en vorm krijgt door de relatie met zijn omgeving. En ieder wordt vervolgens ook weer beïnvloed door die relatie met zijn of haar omgeving. Er is dus een voortdurende wisselwerking tussen de kern – het ZIJN – via het DENKEN, VOELEN, WILLEN en HANDELEN met die OMGEVING. En dit is een voortdurende beweging die we symboliseren met deze cirkel van ontwikkeling.
Wisselwerking
Als de omgeving passend is – dat wil zeggen als een hoogbegaafd kind wordt herkend en door passende spiegeling leert wie hij of zij is, en als dit kind leert leren op het eigen niveau en ook om kan gaan met enkele hoogbegaafde kinderen die op dezelfde manier denken – dan zal het waarschijnlijk uitgroeien tot een volwasse die vooral de voordelen van het snelle denken en van het intens voelen en ervaren zal inzetten. In feite is deze cirkel van ontwikkeling ook toepasbaar op mensen die niet hoogbegaafd zijn. Bij iedereen verloopt de ontwikkeling via deze niveaus en met deze interacties. Maar bij hoofdbegaafdheid heeft het anders zijn invloed op al deze niveaus. En daarmee biedt dit model ons de beste vorm om de kenmerken van hoogbegaafdheid te koppelen aan de gevolgen van de ontwikkeling als mens. Daarbij is het essentieel om het anders zijn te accepteren en met de aangeboren mogelijkheden en talenten een passende en gezonde plek te vinden in de maatschappij.
We hebben ook ontwikkeldoelen geformuleerd die uiteindelijk bereikt zouden kunnen worden op het gebied van de verschillende onderdelen van de HB-cirkel van ontwikkeling.
Op het gebied van ZIJN; een goede relatie met zichzelf en het kunnen benutten van de cognitieve mogelijkheden.
Op het gebied van VOELEN: de intense beleving kunnen ervaren, erkennen en daarmee in balans kunnen zijn.
Op het gebied van WILLEN en HANDELEN: komen tot congruent handelen in overeenstemming met de innerlijke drijfveren. Daarmee bedoelen we dat je handelt vanuit wat jij van binnen graag wilt en wie je van binnen graag wilt zijn.
Op het gebied van interactie met de OMGEVING: waardevol en congruent contact en effectieve communicatie kunnen bereiken. Met waardevol en congruent contact bedoelen we dat je kunt zijn wie jij bent en ook dat de ander kan zijn wie hij of zij is.
Aanbod HB-trainingen hoogbegaafdheid
De HB-cirkel van ontwikkeling is door ons gemaakt in het kader van de online training voor hoogbegaafdheid The First Step. Dit is een uitgebreide training voor mensen die willen onderzoeken of en hoe hoogbegaafdheid voor hen een rol speelt. In deze training bieden wij onze kennis, onze inzichten en ook veel oefeningen voor zelfonderzoek.
Ben je nieuwsgierig geworden? Kijk bij het aanbod of neem contact met ons op. We vertellen je graag meer.
