‘Ik val nog weleens door de mand.’
Daarmee eindigde mijn vorige blog over het element ZIJN in de HB-cirkel van ontwikkeling.
Het ging daar over het lastige van anders zijn en over hoe een kind als het zich anders voelt, als vanzelf gaat denken dat dat betekent dat hij of zij ‘niet goed’ is.
Gedachten die later in je leven voorbij kunnen komen, zijn dan: Wie ben ik eigenlijk? Wat zijn mijn kwaliteiten? Kan ik wat ik denk dat ik kan of verbeeld ik me maar wat? Voldoe ik aan wat anderen van me verwachten?
Deze blog gaat over het thema ‘spiegeling’, een cruciaal mechanisme tijdens het opgroeien.
Een kind leert zichzelf kennen en waarderen door de manier waarop volwassenen in zijn omgeving op hem reageren. Als deze reactie voldoende aansluit bij hoe het kind zich voelt, is er sprake van passende spiegeling.
Door herhaling van dit proces, ontstaat een realistisch zelfbeeld. Als er echter vaak of veel niet passende reacties komen, gaat zo’n kind aan zichzelf twijfelen.
Bijvoorbeeld: een zesjarige krijgt op school een bepaalde opdracht en het duurt even voordat hij eraan begint. De juffrouw schrijft vervolgens in zijn rapport: “Als hij eenmaal snapt wat de bedoeling is, gaat hij wel beginnen.” Het kind leest dit zelf en gaat geloven dat het lang duurt voordat hij iets begrijpt en dat hij dus dom is. Terwijl hij in werkelijkheid nog 10 andere opties voor het doen van deze opdracht aan het bedenken was en toen tot de conclusie kwam ‘maar de juffrouw wil het zo’. Waarna hij aan de slag ging, maar de andere kinderen waren toen al even bezig.
Ik verzin dit trouwens niet, het is een praktijkvoorbeeld waar ik zelf met mijn neus bovenop gestaan heb.
Terug naar het concept ‘realistisch zelfbeeld’, maar nu op volwassen leeftijd.
Stel, er zijn langdurig te weinig passende reacties uit de omgeving op je af gekomen. Je weet dan eigenlijk niet echt goed wie je bent en/of wat je kwaliteiten zijn.
Maar niet precies weten wie of wat je bent, een voortdurend gevoel van onzekerheid over je identiteit, dat is bijna niet te vol te houden. Dus ‘verzin’ je een zelfbeeld. Dat kan vervolgens kleiner of groter zijn dan de realiteit.
Is het kleiner, dan ben je vaak bezig met jezelf te devalueren. Complimenten worden weggewuifd, uitdagingen ga je uit de weg, salarisonderhandelingen pakken niet in je voordeel uit, een aanbod voor promotie maakt je onzeker. Ondertussen functioneer je vaak onder het niveau van je echte capaciteiten en daar word je beslist ongelukkig van.
Is je zelfbeeld groter dan de realiteit, dan kost dat ook veel energie. Je moet het voortdurend waarmaken, anders breng je je identiteit aan het wankelen en dat is een behoorlijk ontregelende ervaring. Je zegt nooit nee tegen een opdracht, vindt dat je recht hebt op een grotere leaseauto, voelt je snel ondergewaardeerd.
Voor je omgeving is dat soms ook lastig. Als die iets doet waardoor je imaginaire zelf in gevaar komt, is je reactie vaak: irritatie, in de verdediging schieten, de ander aanvallen.
Ben jij zo iemand die ergens het gevoel heeft dat er iets niet klopt aan hoe je naar jezelf kijkt? Hierbij een paar tips.
Onderzoek eerst voor jezelf hoe het echt zit. Neem de tijd, dit kan een pittige exercitie zijn. Reflecteer bv op kleine gebeurtenissen tijdens je werk of in privésituaties. Hoe voelde je je? Waar kwam dat gevoel vandaan?
Bedenk dat bewustzijn al een grote stap is in de richting van meer op je gemak zijn met jezelf.
Je hoeft dit zelfonderzoek niet meteen te delen. Al doende bouw je meer zelfinzicht op.
Daarna kun je gaan denken aan kleine acties.
Te klein zelfbeeld? Zeg eens een keer ‘ja’ tegen een opdracht die je echt spannend vindt. Verzeker je eventueel van een back-up voor overleg als je er niet uitkomt. Krijg je een compliment? Zeg dan eenvoudig dankjewel, zonder je prestatie te relativeren of bagatelliseren.
Te groot zelfbeeld? Vraag eens hulp als je teveel hooi op je vork hebt of als je ergens niet uitkomt. Betrap je jezelf erop dat feedback die geen lof is, altijd hard binnenkomt? Schiet je vaak meteen in de verdediging? Neem even adempauze. Wat dreigt er? Twijfel je direct compleet aan je hele zelf? Probeer dan realistischer te worden. Heeft iemand gezegd dat je niets waard bent? Of maak je dat er zelf van, omdat je denkbeeldige te grote zelfbeeld wankelt?
Je kan erop vertrouwen dat je na verloop van tijd meer innerlijke rust gaat ervaren, authentieker wordt in je communicatie, je meer in verbinding voelt met anderen.
Is er iemand met wie je over dit thema kan sparren? Maak er gebruik van en koester het!
Arja Roozemond
juni 2025
